Digitale technologie heeft het speelveld van kennis verbreed, maar tegelijk ook vervuild. Waar studenten zich vroeger konden vastklampen aan een beperkt aantal naslagwerken, raken ze nu overspoeld door een eindeloze stroom berichten, opinies en beweringen die zich allemaal als waarheid presenteren.
Het gaat daarom niet meer enkel om vinden, maar om onderscheiden: wie spreekt, met welke bedoeling en op welke basis? Zelfs domeinen die weinig met onderwijs te maken lijken te hebben, brengen dat scherp naar voren. Denk aan online kansspelen. Wie via CardPlayer legt meer uit over gokken zonder CRUKS, merkt hoe een thema dat op het eerste gezicht louter recreatief lijkt, jongeren dwingt na te denken over regulering, ethiek en de manier waarop informatie wordt verpakt en gestuurd.
De behoefte aan contextuele beoordeling
Digitale geletterdheid gaat verder dan een verzameling links of documenten. Het draait om nuance, wantrouwen en de vraag wat er niet wordt gezegd. Wie een tekst leest, zou zich niet alleen moeten afvragen ‘Wat staat hier?’, maar vooral: ‘Waarom staat dit hier?’ en ‘Wat ontbreekt bewust?’
Dat zie je duidelijk in virale video’s die wetenschappelijk ogen maar in werkelijkheid vaak zijn opgebouwd rond een commercieel belang of een persoonlijk merk. Jongeren moeten die constructies leren herkennen. Niet alleen de inhoud controleren, maar ook de verpakking, de geldstroom en de kanalen die de boodschap verspreiden.
Het kunnen lezen van zulke lagen is cruciaal. Een flitsend nieuwsbericht op TikTok is geen NOS-journaal, en een thread op X vervangt geen wetenschappelijk artikel. Door te leren de context mee te wegen, ontdekken studenten dat ‘feit’ vaak niet meer is dan een perspectief dat gekleurd wordt door de bron, de taal en de bedoeling erachter.
Informatie evalueren in een gefragmenteerd medialandschap
Iedereen die online gaat, is tegenwoordig zowel ontvanger als verspreider. Dat maakt het controleren van bronnen lastiger dan ooit. Wikipedia en tools als ChatGPT geven in een paar seconden een antwoord, maar verbergen de route die naar dat antwoord leidde. Wat je ziet, is de uitkomst, niet het proces dat eraan voorafging.
En juist daar ontstaat ruis. Sociale media en aggregator-sites drijven niet op betrouwbaarheid maar op aandacht. Wat bovenaan staat, is meestal niet het meest correcte, maar simpelweg het meest aangeklikte. De logica van educatie verschuift naar die van engagement: clicks boven kwaliteit. Digitale geletterdheid betekent dan ook leren kijken achter de schermen: wie zet dit online, met welk doel, en waarom nu?
De rol van onderwijsinstellingen en didactiek
Scholen en universiteiten kunnen zich hier niet aan onttrekken. Het curriculum moet aansluiten bij de digitale realiteit. Waar het ooit voldoende was om Word of PowerPoint te beheersen, is dat nu nog hooguit een begin. Digitale geletterdheid moet verweven raken met taal, burgerschap en medialogica.
Dat vraagt om ander materiaal. Niet het veilige handboek naast het digibord, maar de rauwe werkelijkheid van internet: nepnieuws, halve waarheden en propaganda die doelgericht wordt ingezet. Laat studenten die bronnen verwerken in opdrachten en presentaties, mét de fouten en hiaten die ze bevatten. Pas dan ontstaat een werkelijk gevoel voor de complexiteit van online informatie.
Daarbij hoort ruimte voor introspectie. Studenten zouden zichzelf moeten afvragen: hoe zoek ik eigenlijk, waarom vertrouw ik bron A wel en B niet, hoe werkt mijn bubbel op mij? Pas als hun eigen surfgedrag wordt gespiegeld, groeit ook het vermogen om zichzelf te corrigeren.
Technologie als hulpmiddel, niet als uitgangspunt
AI heeft de manier waarop we schrijven en structureren in recordtempo veranderd. Maar de vraag blijft: wat begrijpt zo’n systeem werkelijk? ChatGPT kan een tekst samenvatten of een scriptieopzet maken, maar blijft blind voor ironie, context en morele lading.
Daarom moeten studenten leren om technologie te behandelen als gereedschap. Niet meer dan een schroevendraaier. Laat een tool je werk ondersteunen, niet sturen. Wie zijn denkproces volledig overdraagt aan een algoritme, verliest zijn eigen kritische toetssteen.
Ook inzicht in de werking van die technologie hoort in de les. Niet door droge programmeercode, maar door te laten zien hoe een algoritme kiest, filtert en rangschikt. Waarom krijg jij dit resultaat? Wat bleef er buiten beeld? Dat is óók mediatheorie, maar een die nauwelijks terugkomt in de klassieke lesprogramma’s.
De grens tussen kennis en geluk
Niet alles wat online verschijnt, wil puur informeren. Steeds vaker bewegen platforms zich op de grens van entertainment en educatie, zonder dat de gebruiker dat beseft. Een goksite levert geen encyclopedische feiten, maar stuurt via vormgeving en prikkels wél verwachtingen en gedrag.
Neem de discussie rond ‘casino zonder Cruks’. Deze platforms opereren buiten het Nederlandse zelfuitsluitingsregister en lijken op het eerste gezicht louter commerciële spelers. Maar wie er dieper induikt, ziet al snel dat er veel meer meespeelt: technische infrastructuur, internationale regelgeving en ethische kwesties die ongevraagd het klaslokaal binnensluipen.
Voor studenten is dat een onverwachte kans tot multidisciplinaire reflectie. Wat eruitziet als een simpel verdienmodel, blijkt ook juridische mazen, dataveiligheid en psychologische triggers te bevatten. Het ontleden van zulke platformen vraagt meer dan oppervlakkig kijken; het vergt inzicht in belangen, weerbaarheid tegen manipulatie en een helder bewustzijn van de eigen kwetsbaarheid.
Vragen of opmerkingen? Reageer nu!